Thủ tướng Haiti Ariel Henry đang vất vả để duy trì quyền lực khi ông cố gắng trở về nhà, nơi các cuộc tấn công của băng đảng đã khiến sân bay quốc tế chính của đất nước phải đóng cửa và giải thoát hơn 4.000 tù nhân trong những ngày gần đây.
Tính đến trưa thứ Tư, Thủ tướng Henry vẫn ở Puerto Rico, nơi ông hạ cánh một ngày trước đó sau khi ông bị cấm hạ cánh ở Cộng hòa Dominica láng giềng vì các quan chức ở đó đã đóng cửa không phận đối với các chuyến bay đến và đi từ Haiti.
Hiện đang bị nhốt ở nước ngoài, Henry dường như phải đối mặt với tình trạng bế tắc khi ngày càng nhiều quan chức kêu gọi ông từ chức hoặc thúc ép ông đi theo hướng đó.
Đây là những điều cần biết về vị thủ tướng đang gặp khó khăn và cuộc khủng hoảng mà ông phải đối mặt:
ARIEL HENRY LÀ AI?
Bác sĩ giải phẫu thần kinh 74 tuổi từng được đào tạo và làm việc ở miền nam nước Pháp đã tham gia vào chính trường Haiti vào đầu những năm 2000, khi ông trở thành lãnh đạo của một phong trào phản đối Tổng thống lúc bấy giờ là Jean-Bertrand Aristide.
Sau khi Aristide bị lật đổ, Henry trở thành thành viên của một hội đồng do Mỹ hậu thuẫn giúp lựa chọn chính phủ chuyển tiếp.
Vào tháng 6 năm 2006, ông được bổ nhiệm làm tổng giám đốc Bộ Y tế Haiti và sau đó trở thành chánh văn phòng, giúp quản lý hoạt động ứng phó của chính phủ trước trận động đất kinh hoàng năm 2010.
Năm 2015, ông được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Nội vụ và Cộng đồng Lãnh thổ, đồng thời chịu trách nhiệm giám sát chính sách đối nội và an ninh của Haiti.
Nhiều tháng sau, ông được bổ nhiệm làm bộ trưởng phụ trách các vấn đề xã hội và lao động nhưng phải đối mặt với những lời kêu gọi từ chức sau khi rời khỏi đảng Inite.
Sau đó, ông gần như biến mất khỏi ánh đèn sân khấu, làm cố vấn chính trị và làm giáo sư tại trường đại học y của Haiti cho đến khi được bổ nhiệm làm thủ tướng ngay sau vụ ám sát Tổng thống Jovenel Moïse vào tháng 7 năm 2021, người đã chọn ông vào vị trí đó.
Brian Concannon, giám đốc điều hành của Viện Công lý và Dân chủ phi lợi nhuận có trụ sở tại Hoa Kỳ ở Haiti, cho biết đảng của Moïse có thể nghĩ rằng Henry sẽ mang lại uy tín và một số loại cử tri.
“Đối với tôi, có vẻ như ông ấy phải là một nhân vật khá lớn. Các tổng thống không chỉ chọn người ngẫu nhiên,” ông nói.
TẠI SAO NHIỀU NGƯỜI ĐÒI HENRY TỪ CHỨC?
Henry đã phải đối mặt với những lời kêu gọi từ chức kể từ khi ông tuyên thệ nhậm chức thủ tướng với sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế.
Những người yêu cầu ông từ chức bao gồm các băng nhóm tranh giành quyền lực chính trị và người dân Haiti tức giận vì cuộc tổng tuyển cử đã không được tổ chức trong gần một thập niên. Họ cũng lưu ý rằng Henry chưa bao giờ được bầu và không đại diện cho người dân.
Concannon lưu ý rằng Henry đã phục vụ nhiệm kỳ dài nhất so với bất kỳ thủ tướng Haiti nào kể từ khi hiến pháp năm 1987 của đất nước được thành lập.
Concannon nói: “Ông ấy không được bổ nhiệm thông qua bất kỳ thủ tục nào được Haiti công nhận. Về cơ bản thì ông ta đã được cài đặt bởi phòng xử án.”
Henry đã nhiều lần nói rằng ông tìm kiếm sự đoàn kết và đối thoại, đồng thời lưu ý rằng các cuộc bầu cử không thể được tổ chức cho đến khi thấy an toàn.
Vào tháng 2 năm 2023, ông chính thức bổ nhiệm một hội đồng chuyển tiếp chịu trách nhiệm bảo đảm rằng các cuộc tổng tuyển cử được tổ chức, gọi đây là một “bước quan trọng” hướng tới mục tiêu đó.
Tuy nhiên, các cuộc bầu cử đã nhiều lần bị trì hoãn do các vụ giết người và bắt cóc liên quan đến băng đảng gia tăng trên khắp đất nước. Năm ngoái, hơn 8.400 người được báo cáo đã thiệt mạng, bị thương hoặc bị bắt cóc, cao hơn gấp đôi con số được báo cáo vào năm 2022.
TẠI SAO THỦ TƯỚNG KHÔNG CÓ Ở HAITI?
Henry rời Haiti vào tháng trước để tham dự hội nghị thượng đỉnh kéo dài 4 ngày tại quốc gia Guyana ở Nam Mỹ do khối thương mại khu vực có tên Caricom tổ chức. Đó là nơi cuộc khủng hoảng ngày càng tồi tệ của Haiti được thảo luận sau những cánh cửa đóng kín.
Trong khi Henry không phát biểu với giới truyền thông, các nhà lãnh đạo Caribe cho biết ông hứa sẽ tổ chức bầu cử vào giữa năm 2025. Một ngày sau, các cuộc tấn công phối hợp của băng đảng bắt đầu ở thủ đô Haiti và xa hơn nữa.
Henry sau đó đã rời Guyana đến Kenya vào tuần trước để gặp Tổng thống William Ruto và thúc đẩy việc khai triển lực lượng cảnh sát Kenya do Liên hợp quốc hậu thuẫn, điều mà một tòa án ở quốc gia Đông Phi này phán quyết là vi hiến.
Các quan chức chưa bao giờ cho biết khi nào Henry sẽ trở lại Haiti sau chuyến đi đến Kenya, và tung tích của ông ấy vẫn chưa được biết trong vài ngày cho đến khi ông ấy bất ngờ hạ cánh xuống Puerto Rico hôm thứ Ba trước sự ngạc nhiên của nhiều người.
Đường phố Port-au-Prince rất căng thẳng, với ít nhất một đồn cảnh sát và công ty điện lực bị đốt cháy và các sĩ quan tiến hành các hoạt động chống băng đảng. Các cuộc đụng độ giữa các băng nhóm và cảnh sát đã đặt dân thường vào tình thế nguy hiểm, buộc một số người phải rời bỏ nhà cửa và những người khác phải tìm nơi ẩn náu ở bất cứ nơi nào họ có thể tìm thấy.
Giữa sự hỗn loạn, những người biểu tình đã kêu gọi Thủ tướng Henry nhường lại quyền kiểm soát cho một chính phủ mới có thể cố gắng lập lại trật tự. Các nhóm vũ trang đã chiếm giữ khoảng trống quyền lực, đấu súng với cảnh sát tại sân bay chính của Haiti hôm thứ Hai và xúi giục một cuộc vượt ngục hàng loạt khỏi hai nhà tù lớn nhất đất nước.
Jimmy Chérizier, một cựu sĩ quan cảnh sát ưu tú có biệt danh là Barbecue và lãnh đạo liên đoàn các băng đảng đã nhận trách nhiệm về các vụ tấn công, cho biết ông ta muốn ngăn chặn sự trở lại của Henry và buộc ông ta phải rời nhiệm sở.
Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc dự định tổ chức một cuộc họp khẩn cấp vào thứ Tư tuần sau để nói về Haiti và những vấn đề mà Thủ tướng Henry phải đối mặt.
Trước cuộc gặp đó, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ Matthew Miller cho biết Mỹ và các đối tác đang yêu cầu ông Henry nhượng bộ.
Miller nói: “Vì vậy, chúng tôi không kêu gọi ông ấy hay thúc ép ông ấy từ chức, nhưng chúng tôi đang thúc giục ông ấy đẩy nhanh quá trình chuyển đổi sang một cơ cấu quản trị toàn diện và được trao quyền”.
Việt Linh (Theo Reuters)