Các vụ truy tố hình sự cựu Tổng thống 45, Donald Trump đã bắt đầu tại nhiều tiểu bang và vụ đầu tiên đã bắt đầu xét xử từ thứ Hai tuần rồi tại tòa án manhattan ở tiểu bang New York, là vụ đầu tiên mang tính lịch sử đối với Hoa Kỳ. Nhưng những vụ truy tố như vậy không phải là đặc biệt hiếm trong bối cảnh toàn cầu. Thực tế, nhiều quốc gia khác đã điều tra và truy tố cả các nguyên thủ quốc gia và đương nhiệm vì những cáo buộc có hành vi sai trái, lạm quyền hay tham nhũng. Những trường hợp như vậy không bao giờ nên được theo đuổi một cách nhẹ nhàng vì chúng gây ra những rủi ro rất thực tế cho một nền dân chủ. Tuy nhiên, nếu được thực hiện đúng, việc buộc các quan chức cấp cao phải chịu trách nhiệm khi họ có hành vi sai trái nghiêm trọng là một dấu hiệu của nền dân chủ tự do và cần thiết cho nền pháp trị.
Mời xem video bài bình luận qua Youtube
Một nền văn hóa không trừng phạt những người đứng đầu là đi ngược lại với nền dân chủ.
Không chỉ một mình Donald Trump là một trong số các nhà lãnh đạo thế giới hiện đang phải đối mặt với thủ tục tố tụng hình sự.
Với các nền dân chủ non trẻ như:
- Tại Israel, Thủ tướng Benjamin Netanyahu đã bị truy tố vào năm 2019 vì tội lừa đảo, hối lộ và vi phạm lòng tin. Ông ta đã đấu tranh để thoát khỏi nhà tù kể từ đó. Nếu bị kết án, ông Netanyahu sẽ là thủ tướng Israel thứ hai phải ngồi tù vì tội tham nhũng.
- Tại Brazil, cảnh sát liên bang Brazil đề nghị truy tố hình sự đối với cựu Tổng thống Jair Bolsonaro vì bị cáo buộc làm giả hồ sơ chích ngừa Covid-19 của ông ta. Bolsonaro cũng đang phải đối mặt với cuộc điều tra liên quan đến vụ tấn công vào dinh tổng thống Brazil vào tháng 1 năm 2023 bởi những người ủng hộ ông ta sau khi ông ta thất bại trong cuộc bầu cử. Cuộc tấn công này có điểm tương đồng đáng kinh ngạc với cuộc tấn công vào Điện Capitol Hoa Kỳ vào tháng 1 năm 2021, vốn là cơ sở cho một trong những vụ án hình sự chống lại Trump.
- Tại Peru, các công tố viên gần đây đã khám xét nơi ở chính thức và cá nhân của Tổng thống Dina Boluarte vì nghi ngờ “làm giàu bất hợp pháp”. Bà cũng không phải là nhà lãnh đạo đầu tiên của đất nước phải đối mặt với truy tố.
Với các nền dân chủ lâu đời như:
- Tại Pháp, hai cựu tổng thống đã bị kết án hình sự vì tham nhũng và vi phạm tài chính trong chiến dịch tranh cử.
- Tại Bồ Đào Nha, nơi cựu thủ tướng đang phản đối phiên tòa xét xử theo lệnh của tòa án về tội rửa tiền.
- Tại Ý, nơi cựu Thủ tướng Silvio Berlusconi bị kết tội gian lận thuế và tham ô.
- Tại Costa Rica, nơi hai cựu tổng thống bị xét xử vì tội tham nhũng.
- Tại Hàn Quốc, hai cựu tổng thống cũng bị kết án vì tội tham nhũng.
- Tại Iceland, cựu thủ tướng đã bị xét xử vì cáo buộc phạm tội liên quan đến cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008.
Ngay cả ở Hoa Kỳ, nhiều chính trị gia hàng đầu, bao gồm hàng chục thống đốc, các nhà lập pháp tiểu bang và liên bang, đã phải đối mặt với cáo buộc hình sự trong hoặc sau thời gian nắm quyền. Ví dụ, bốn trong số mười thống đốc gần đây nhất của Illinois đã vào tù. Và Thượng nghị sĩ Đảng Dân chủ Bob Menendez của New Jersey hiện đang phải đối mặt với cáo buộc hối lộ, tham nhũng và cản trở công lý.
Tại Hoa Kỳ, có hai cựu tổng thống Mỹ 37th và 42nd từng sắp bị truy tố. Một bản cáo trạng dự thảo, chưa được niêm phong vào năm 2018, cho thấy rằng đại bồi thẩm đoàn liên bang đã lên kế hoạch buộc tội cựu Tổng thống Richard Nixon tội hối lộ, âm mưu, cản trở cuộc điều tra hình sự và cản trở công lý – và điều chỉ bị cản trở bởi lệnh ân xá toàn diện mà Tổng thống Gerald Ford đã cấp cho người tiền nhiệm của ông. Tổng thống Bill Clinton cũng có thể phải đối mặt với trách nhiệm hình sự vì đã đưa ra lời khai sai về mối quan hệ ngoài hôn nhân của ông với Monica Lewinsky, nhưng ông đã tránh được cáo buộc sau khi đồng ý đình chỉ tạm thời giấy phép hành nghề luật và nộp phạt.
Buộc các nhà lãnh đạo phải chịu trách nhiệm về những hành vi sai trái nghiêm trọng là một đặc điểm nổi bật của nền dân chủ, nhưng các cuộc truy tố được vũ khí hóa nhằm giải quyết các vấn đề chính trị hoặc gạt các nhà lãnh đạo nổi tiếng ra ngoài lề là một mối lo ngại thực sự và nghiêm túc.
Ví dụ, ở Pakistan, cựu Thủ tướng nổi tiếng Imran Khan đã bị bỏ tù vì vô số cáo buộc hình sự không rõ ràng, được cho là theo lệnh của các đối thủ chính trị của ông và quân đội hùng mạnh của đất nước.
Tại Brazil, cựu Tổng thống Luiz Inácio Lula da Silva đã bị truy tố và kết tội tham nhũng và rửa tiền vào năm 2017 trong một phiên tòa được nhiều người coi là không công bằng, khiến ông không thể tái tranh cử vào năm 2018 và mở đường cho chiến thắng của Bolsonaro.
Những ví dụ này đóng vai trò như lời nhắc nhở quan trọng rằng việc truy tố cựu tổng thống hoặc thủ tướng có thể gây ra hậu quả đáng kể và không bao giờ nên xem nhẹ việc truy tố.
Việc buộc tội hình sự chỉ nên được đưa ra dựa trên bằng chứng đáng tin cậy, đồng thời việc điều tra và truy tố phải được tiến hành một cách minh bạch và không có bất kỳ thành kiến chính trị nào. Nếu không làm được điều đó, và thậm chí xuất hiện vết nhơ chính trị, có thể tạo ra những rủi ro nghiêm trọng cho một nền dân chủ, làm xói mòn niềm tin vào các thể chế và làm gia tăng sự chia rẽ xã hội. Tất cả những điều này nhấn mạnh sự cần thiết phải giải quyết những trường hợp như vậy một cách hết sức thận trọng và tuân theo các tiêu chuẩn chuyên môn cao nhất.
Như tổ chức Bảo vệ Dân chủ đã xác định , có một số tiêu chuẩn được công nhận rộng rãi để đánh giá liệu các thủ tục tố tụng hình sự chống lại một nhà lãnh đạo chính trị cấp cao có vượt qua được rào cản này hay không. Những yếu tố này bao gồm chất lượng của bằng chứng công khai, liệu những người khác có phải chịu trách nhiệm về hành vi tương tự hay không, tính độc lập chính trị của các điều tra viên và công tố viên, cũng như tính vững mạnh của các hoạt động kiểm tra và cân bằng khác, đặc biệt là liệu các tòa án có thể tin cậy được để bảo đảm cho bị cáo có đủ điều kiện có được một phiên tòa công bằng và được xét xử hợp pháp hay không.
Những người lãnh đạo đương nhiệm nên kiềm chế bất kỳ hành vi nào, kể cả những tuyên bố công khai, thậm chí có thể tạo ra ấn tượng là có liên quan đến một cuộc điều tra hoặc truy tố.
Mặc dù có một rủi ro rất thực tế đối với các nhà lãnh đạo bị truy tố và có gánh nặng lớn trong việc đáp ứng các tiêu chí cho thủ tục tố tụng hình sự phù hợp, nhưng các nền dân chủ vẫn nên theo đuổi trách nhiệm giải trình.
Hai năm trước, những người bảo thủ đã dựa vào cách giải thích chặt chẽ nội dung và ý nghĩa ban đầu của Hiến pháp để lật đổ quyền phá thai của liên bang. Nhưng hôm thứ Năm, khi tranh luận về việc liệu Trump có thể bị truy tố vì âm mưu phá hoại cuộc bầu cử năm 2020 hay không, họ có vẻ hài lòng khi tham gia vào một cuộc tập trận cân bằng theo hình thức tự do, trong đó họ cân nhắc các lợi ích cạnh tranh và hậu quả thực tế.
Một số nhà phê bình cho rằng các thẩm phán bảo thủ – tất cả đều có ý định tuân thủ cách hiểu ban đầu về Hiến pháp – dường như sắp tạo ra một sự bảo vệ pháp lý cho các cựu tổng thống dựa trên đánh giá chủ quan của các thẩm phán về những gì tốt nhất cho đảng chính trị chứ không phải những gì tốt nhất cho đất nước.
Michael Waldman, chủ tịch và giám đốc điều hành của Trung tâm Tư pháp Brennan của Đại học New York, cho biết rằng: “Cách tiếp cận pháp lý mà những thẩm phán bảo thủ đang hướng tới là không có cơ sở trong Hiến pháp, tiền lệ hoặc logic. Nó chắc chắn không phải là chủ nghĩa nguyên bản.”
Đây chính là những kẻ cơ hội, lợi dụng cương vị đang nắm giữ hệ thống công lý để bẻ cong và làm theo quan điểm đảng phái một cách rõ rệt, tùy theo trường hợp, họ có thể giải quyết sự việc theo chủ nghĩa nguyên bản hay quan điểm tự do để củng cố quyền lợi chính trị cho đảng và giáo chủ mà họ đang phục vụ.
Luật sư Michael Dreeben tuyên bố rằng: “Không có quyền miễn trừ nào trong Hiến pháp, trừ khi Tòa án này tạo ra nó. Tôi nghĩ sẽ là một sự thay đổi tiêu cực lớn khi Tòa án này công bố một quy tắc miễn trừ sâu rộng mà chưa có tổng thống nào có trong lịch sử Hoa Kỳ hoặc cần đến nó trong thời hiện tại.”
Lời kết:
Giải pháp tránh né của một nền văn hóa không trừng phạt những người đứng đầu từng có những hành vi sai phạm, tham nhũng, lạm quyền là đi ngược lại với nền dân chủ.
Buộc cựu Tổng thống 45, Donald Trump phải chịu trách nhiệm về những hành vi sai trái, lạm quyền, tham nhũng thông qua một quy trình công bằng, khách quan và minh bạch là điều cần thiết mà những người có trách nhiệm nắm giữ cán cân công lý phải thực hiện nghiêm tục, không chỉ vì trách nhiệm, lương tâm của những người cầm cân, nảy mực mà còn vì sự tồn vong đối với nền dân chủ Mỹ.
Việt Linh
https://www.nytimes.com/2024/04/26/us/politics/trump-supreme-court-immunity.html
https://www.cbc.ca/news/world/supreme-court-immunity-oral-arguments-1.7184474
https://www.msn.com/en-us/news/politics/will-the-supreme-court-help-trump-avoid-his-election-trial-by-siding-with-him-on-presidential-immunity/ar-AA1nN18P