Tháng Giêng năm 1972, bà Shirley Chisholm, người phụ nữ Da Đen đầu tiên đắc cử làm Dân Biểu Hạ Viện Hoa Kỳ, xuất hiện tại nhà thờ Tin Lành Baptist Church ở Brooklyn, tuyên bố ra tranh cử Tổng thống Hoa Kỳ. Bà là một lực lượng đơn phương trong tình hình chính trị Mỹ lúc bấy giờ: Với lập trường tranh đấu cho nhân quyền, và bảo vệ quyền phá thai của phụ nữ, bà tin rằng bà được sự ủng hộ của rất nhiều phụ nữ, phụ nữ Da Đen và nhất là phụ nữ Da Trắng trong phong trào bảo vệ quyền sinh đẻ của người phụ nữ. Tuy nhiên, mặc dù là người phụ nữ đi tiên phong ra tranh cử tổng thống, bà không thể nào được đề cử tại đại hội đảng Dân chủ làm ứng cử viên tổng thống của đảng. Bởi vì lúc đó hầu hết các đại biểu đến dự đại hội chỉ toàn là đàn ông da trắng.Người phụ nữ tiên phong ra tranh cử, một phụ nữ Da Đen lúc đó chỉ mang ý nghĩa đó “tiếng hót của con chim sơn ca” rơi vào khoảng trống bao la. Thậm chí tổ chức Congressional Black Caucus – CBC- do bà mới thành lập ở Hạ Viện Hoa Kỳ cũng không bảo trợ cho bà. (Nhiều thành viên trong nhóm ủng hộ ứng cử viên George McGovern, sau cùng nhân vật này được đảng Dân Chủ đề cử). Tình hình chính trị lúc bấy giờ được thẩm định khá rõ ràng là: Nước Mỹ vẫn chưa thể chấp nhận một phụ nữ Da Đen ra làm Tổng thống, và giải pháp dễ nhất là nên ủng hộ một ứng cử viên nào có triển vọng, để hy vọng ứng viên đó sớm đem lại kết quả tốt cho việc đầu tư lá phiếu của mình.
Năm mươi hai năm sau, bà Kamala Harris bỗng dưng được đưa ra làm ứng viên tổng thống của đảng Dân Chủ. Xét về nhiều khía cạnh, và nhiều mức độ khác nhau, câu chuyện về bà Harris khác hẳn trường hợp của bà Chisholm. (Trong kỳ bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2020 bà Harris đồng ý đứng chung với vị Tổng thống tiền nhiệm để liên danh có thêm chính chất đa dạng, có phụ nữ, có người da màu. Điểm này thì giống trường hợp bà Chisholm hồi năm 1972). Hồi trước bà Chisholm phải dùng hết số tiền kiệm của mình để đầu tư vào việc vận động tranh cử. Bà Harris thì khác, nhờ việc Tổng thống Biden ngưng, không tiếp tục tranh cử, và đứng ra bảo trợ cho bà. Vì thế tiền ủng hộ cho việc tranh cử của bà ào ào đổ vào như thác lũ. Tổ chức ActBlue báo cáo cho biết chỉ trong vòng 24 giờ đầu tiên sau khi bà Harris tuyên bố ra tranh cử, tổ chức này đã quyên góp cho bà Harris được 105 triệu đô la. Qua ngày hôm sau, tổ chức Voto Latino của cử tri gốc nam Mỹ hứa ủng hộ 44 triệu đô la. Ngày xưa bà Chisholm phải tự mình đứng ra vận động cử tri đi đăng ký đi bầu. Ngày nay, ngay sau khi nghe tin bà Harris ra tranh cử, lập tức số người đăng ký đi bầu tăng vọt 700%.
Chưa hết, nhiều thành phần trong đảng Dân Chủ dạo trước ngưng ủng hộ Tổng thống Biden, sau khi ông thất bại trong cuộc tranh luận trên truyền hình, bây giờ chuyển sang ủng hộ bà Harris. Riêng tổ chức Congressional Black Caucus (CBC) vẫn nhất định chỉ ủng hộ Tổng thống Biden thôi. Điều này cũng dễ hiểu, bởi vì tổ chức này là sản phẩm của ông Biden trước đây. Chính bà Harris cũng là thành viên của tổ chức CBC ở Thượng Viện. Vì vậy, ngay sau khi Tổng thống Biden tuyên bố rút lui, và đứng ra bảo trợ cho bà Harris thì tổ chức CBC cũng đồng ý bảo trợ cho bà Harris. Không giống như thời kỳ năm 1972, ngày nay một phụ nữ Da Đen có thể có giá trị gấp hai người đàn ông Da Trắng tức là ông Da Trắng đang tại chức, và thêm ông Da Trắng của đảng đối thủ.
Nhưng chúng ta vẫn chưa phá tan được cái truyền thống lì lợm, buộc chặt chúng ta về phụ nữ và da màu. Trong hai kỳ bầu cử năm 2008, và 2016, lần đầu tiên Đảng Dân Chủ can đảm phá vỡ hàng rào cản khi đề cử ứng viên Tổng thống là người Da Đen. Đảng Dân Chủ đã đánh cược một cách can đảm, và liều lĩnh khi đề cử ứng viên Da Đen. Trong cuộc vận động tranh cử năm 2008, ông Barack Obama đã ngậm ngùi làm thơ nói về việc chúng ta phá vỡ được quan niệm cũ kỹ cần đào thải là người Da Đen không thể làm Tổng thống được. Vậy mà vẫn có những phản ứng rất quyết liệt về vấn đề chủng tộc. Năm 2016, khi ra tranh cử bà Hillary Clinton đã bị tấn công với rất nhiều tin đồn ác độc, vô căn cứ, những luận điệu chê bai phụ nữ, nhưng lý thuyết âm mưu xấu xa. Bà Clinton đã phải mất rất nhiều thời giờ để biện minh chỉ vì bà là một phụ nữ. Năm nay, chúng ta lại có dịp phải trắc nghiệm xem những ẩn ý, những dự đoán về chủng tộc, về giới tính cổ hủ sẽ còn tồn tại nữa hay không. Xét cho cùng thì hình như cứ độ tám năm lần nước Mỹ lại phải xét lại ảnh hưởng về nhân dạng của một cá nhân qua cuộc bầu cử toàn quốc. Nhân tố chính trong cuộc xét nghiệm lần này là ông Trump. Trong vô số những lời khiêu khích, tố giác ti tiện của ông Trump, chúng ta thường quên rằng ngay từ đầu, chính ông Trump đã khởi đầu chiến dịch tranh cử của ông bằng cách đưa ra lý thuyết âm mưu cho rằng ông Obama không sinh ra tại Hoa Kỳ. Sau đó, ông gia tăng cường điệu dối trá và khinh ghét phụ nữ, chẳng những trong thời gian vận động tranh cử, mà cả khi ông làm tổng thống. Trong tuần qua, mọi người đều chứng kiến việc ông Trump vụng về nói xấu đời tư, bôi nhọ bà Harris như thế nào.
Trong khi đó, những phần tử phản động phò theo ông Trump bắt đầu khởi xướng cuộc chiến tranh văn hóa với việc tấn công “lý thuyết thiết yếu về chủng tộc.” Họ còn viện dẫn những lý thuyết đề chứng minh cho lập luận của họ. Học giả Kimberle Crenshaw cho rằng việc giao thoa chủng tộc trong người phụ nữ sẽ sản sinh ra một thứ hỗn hợp rất phức tạp. Điều này được dùng làm chủ đề trong cuộc bầu cử kỳ này. Tuần trước, Dân Biểu Tim Burchett gọi bà Harris là Phó Tổng Thống DEI, đây là một cụm từ miệt thị chủng tộc rất nặng, ám chỉ bà Harris là thành phần cặn bã, chó nhảy bàn độc nhờ những chính sách nâng đỡ cho người da màu, phụ nữ theo luật ở Mỹ đó là Luật về Diversity, Equality và Inclusion. Câu mắng chửi còn mang ẩn ý cho rằng thật là xấu hổ khi phải ra tranh cử với thành phần cặn bã, lẽ ra không xứng đáng có mặt trong cuộc tranh cử này. Song thành phần phản động theo ông Trump không nhận ra rằng bà Harris từng có nhiều kinh nghiệm làm việc trong chính trường hơn cả ông Trump và người đứng chung liên danh với ông là Thượng Nghị Sĩ JD Vance. Sau đó, phe ông Trump còn tung ra rất nhiều hình ảnh bịa đặt về đời tư cá nhân bà Harris, kể cả chuyện ngày xưa bà từng hẹn hò với ai. Những lời mắng chửi, bơi móc chuyện đời tư cá nhân cho thấy phe phò ông Trump đang ở tư thế tuyệt vọng, ném ra những lời cay độc, thô bỉ. Rồi đây, cuộc tranh tài sẽ phải diễn ra trong vòng lịch sự, có văn hóa, và người ngay thẳng sẽ thắng kẻ thô bỉ gian dối.
Tối hôm thứ Hai, năm mươi ba ngàn người đàn ông Da Đen đã tụ tập qua internet theo lời kêu gọi của nhà báo Roland Martin. Trong suốt buổi tập hợp kéo dài 4 giờ đồng hồ, nhiều vị khách nổi tiếng đã lên tiếng phát biểu cần phải ủng hộ bà Kamala Harris. Khách nói chuyện gồm những nhân vật Da Đen nổi tiếng như Thượng Nghị Sĩ Raphael Warnock, hai Dân Biểu Gregory Meeks và Steven Horsford (Chủ tịch nhóm CBC) Thống đốc Wes Moore, tài tử Don Cheadle, Mục sư William Barber, và nhiều viên chức dân cử khác ở nhiều địa phương cấp tiểu bang, thành phố. Cuộc tập trung này được thực hiện phỏng theo cuộc tụ tập trước đó của nhóm cử tri Phụ Nữ Da Đen, nhóm Phụ Nữ Latino, và nhóm phụ nữ gốc Nam Á châu. Họ tập trung được một lực lượng đông đảo không kém.
Những cuộc tập trung qua mạng như trên đã đem lại kết quả vô cùng tốt đẹp, quyên góp được gần 10 triệu đô la cho quỹ vận động tranh cử. Điều quan trọng hơn nữa là trong những cuộc tập trung này, họ có dịp giải thích tường tận cho những người đàn ông đến giờ này vẫn tin rằng khó mà để cho một phụ nữ làm tổng thống được. Nay họ đã thông hiểu được thời gian chín mùi để phá vỡ hàng rào cản không cho phụ nữ làm tổng thống. Sự kiện xảy ra hôm thứ Năm đã gây quỹ được $150 triệu đô la, và chính những phụ nữ Da Trắng đã vạch cho mọi người thấy rõ đã đến lúc cần phải phá vỡ lằn ranh giới đối với phụ nữ và người da màu. Qua sáng hôm sau, vợ chồng ông bà Barack và Michelle Obama chính thức tuyên bố bảo trợ cho bà Harris. Những thay đổi kể trên cho thấy ngày xưa thời bà Shirley Chisholm chúng ta chưa có sự hiểu biết, ý thức như cử tri ngày nay.
Hôm thứ Hai, trước khi có cuộc tập trung của những người đàn ông Da Đen, bà Harris đọc bài diễn văn ở Indianapolis, trong đó bà nhắm thẳng vào đối thử của bà ở bên phía Cộng Hòa, bà nói: “Những phần tử cực đoan cứ muốn chúng ta trở lại thời trước. Không bao giờ có chuyện này, chúng ta sẽ không quay trở lại với quan niệm xa xưa.”. Câu nói hùng hồn này vang dội khắp nơi, và được cử tri đồng thanh hô to mỗi khi bà Harris cất lời nói chuyện trong các buổi tập trung đông người. Bà cũng nói về những ngày “đầy rắc rối, xáo trộn” dưới trào Tổng thống của ông Trump. Sau đó bà cũng nói về sự thành tựu, tiến bộ cy3a cử tri kể từ ngày bà chính thức ra tranh cử Tổng thống.
Nguyễn Minh Tâm dịch theo THE NEW YORKER ngày 5/8/2024