Khi ông Donald Trump tuyên thệ nhậm chức Tổng thống hồi tháng Giêng năm 2017, ưu tiên hàng đầu trong chính sách ngoại giao của ông lúc bấy giờ là đối phó với Trung quốc. Sang đến nhiệm kỳ hai, còn gọi là The Trump 2.0 Administration, chính quyền của ông sẽ còn phải tiếp tục công việc đó. Ngoài ra, khi trở lại Văn Phòng Tổng thống kỳ này. Hoa Kỳ còn có trách nhiệm thu xếp ổn thỏa hai cuộc chiến tranh nguy hiểm đang tiếp diễn. Đó là những vấn đề sôi bỏng trong chính sách ngoại giao mà ở nhiệm kỳ đầu ông đã may mắn tránh né được.
Ông Trump nói với cử tri ông là người tìm ra được hòa bình- peacemaker.. Ông có khả năng thương thuyết để tái lập trật tự thế giới. hạn chế tối đa sự can dự của Hoa Kỳ vào những cuộc chiến ở nước ngoài (hay những cuộc chiến sắp xảy ra) để tiết kiệm chi phí của người dân Mỹ. Chiến thắng của ông Trump trong kỳ bầu cử vừa qua đưa đến việc ông sẽ phải đối phó ra sao với Do Thái khi nước này đang có chiến tranh với Hamas, Hezbollah, và có lẽ cả với Iran. Ngoài ra, ông cũng phải giải quyết cuộc chiến tranh của Nga ở Ukraine. Chúng ta trông đợi điều gì sẽ xảy ra trong năm 2025?
Tình hình Trung Đông:
Điểm mạnh nhất trong sách lược ngoại giao của ông Trump là ông có quan hệ ngoại giao rất tốt với Thủ tướng Do Thái Benjamin Netanyahu cũng như nhiều nhà lãnh đạo Ả Rập trong vùng Vịnh. Quan hệ tốt này có từ hồi tám năm về trước khi ông vừa bắt nhiệm kỳ đầu. Ông đã viếng thăm nước Ả Rập Saudi và Do Thái. Vùng Trung đông có thể nói là địa điểm mà chính sách ngoại giao của ông đạt nhiều thành tích tốt. Hiệp định Abraham được ký kết giúp tạo được quan hệ bình thường giữa Do Thái với một số nước Ả rập. Thỏa ước này chứng minh cho thấy nó khá bền vững cho đến khi Do Thái tung quân ra đánh ở dải Gaza, và sau đó tiếp tục tấn công phe Hezbollah ở Lebanon.
Bước kế tiếp cần phải làm trong sách lược ngoại giao này là phải đảm bảo thỏa ước tướng thuận giữa Do Thái và Ả rập Saudi, mở đường cho những quan hệ thương mại có lợi cho cả hai nước này. Hoa Kỳ sẽ phải đền đáp cho nước Ả Rập Saudi bằng cách bán cho họ loại vũ khí quân sự tối tân mà họ mong chờ từ bấy lâu nay. Về mặt chính thức Hoàng tử Mohamed bin Salman nói rằng ông sẽ không chấp nhận một thỏa ước nào cả nếu Palestine không được hưởng quy chế của một quốc gia, một nhà nước riêng. Điều này xem ra không phải là một trở ngại lớn. Hoàng tử mong muốn điều này,Hoa Kỳ và Do Thái có thể cho Palestine quy chế của một quốc gia.
Vùng Trung Đông có lẽ sẽ không còn chiến tranh nếu như không có một số xáo trộn vừa mới xảy ra. Hiện nay, nhà độc tài Bashar Assad đã bị lật đổ, phải bỏ chạy sang Nga. Do Thái lập tức nắm lấy cơ hội này tấn công và tiêu diệt kho vũ khí ở Syria, và họ đang tìm cách xâm nhập vào quốc gia này, một nơi bị tàn phá nặng vì chiến tranh.
Câu hỏi lớn nhất ở Vùng Trung Đông trong năm 2025 là liệu chiến tranh có sẽ nới rộng sang mục tiêu mới là Iran hay không? Do Thái đã thành công trong việc làm tê liệt Hamas và Hezbollah khiến cho Teheran không còn mồi lửa để tiếp tục làm “vòng lửa cháy” – Ring of Fire- và các nhà lãnh đạo Iran biết rõ rằng nước họ có thể bị nguy hiểm. Ông Netanyahu có nhiều động lực, lý do để đập tan chương trình sản xuất bom nguyên tử của Iran. Giới lãnh đạo ở Iran cũng biết thêm rằng rồi đây họ sẽ phải đối phó với một chính quyền cứng rắn, dữ tợn ở Hoa Thịnh Đốn trong năm 2025. Việc ông Trump ám sát được tư lệnh quân đội Iran là tướng Qassem Soleimani hồi tháng Giêng năm 2020 cho thấy chính quyền của ông Trump sẵn sàng chấp nhận rủi ro, làm việc liều lĩnh, và Teheran không thể làm gì được để trả đũa Hoa Kỳ.
Nhưng ông Netanyahu cũng hiểu rằng rất khó đánh sập được chương trình làm vũ khí nguyên tử của Iran. Nó được chôn dấu rất kỹ trong lòng đất, và được bảo vệ chắc chắn. Do Thái chỉ có thể đánh vào những cơ sở này với sự giúp đỡ của Hoa Kỳ về mặt vũ khí tối tân, và sự quyết tâm của Mỹ. Cuộc tấn công như vậy đòi hỏi sự phối hợp và điều động quy mô rất lớn với rất nhiều đợt ném bom chỉ có quân đội Hoa Kỳ mới có thể làm được. Nếu cuộc tấn công không thành công sẽ khiến cho Iran chế tạo bom nguyên tử thật gấp. Trong lúc đó, ông Trump từng khẳng định nhiều lần rằng ông không muốn nước Mỹ can dự vào một cuộc chiến tranh nào khác. Với những khó khăn vừa kể, chúng ta có thể tiên đoán được rằng trong năm 2025 sẽ đòi hỏi chính quyền Trump phải thúc đẩy mạnh về ngoại giao đối với Iran. Trước hết là đề nghị giới hạn việc chế tạo tên lửa đạn đạo của Iran, và ngăn cấm Teheran không được trợ giúp những tổ chức quân sự trong vùng. Đổi lại, Iran sẽ được Tây phương giảm bớt biện pháp trừng phạt để nền kinh tế nước này được phục hồi, và Iran sẽ phải ngừng leo thang các hoạt động quân sự ở trong vùng.
Làm cách nào để ổn định tình hình Trung Đông? Tất cả còn tùy vào ông Trump và sự tính toán của giới lãnh đạo Iran và Do Thái. Họ phải tính xem những rủi ro nào ông Trump có thể chấp nhận được, và xét xem ông Trump muốn đạt được một thỏa ước ngoại giao đến mức nào
Cuộc chiến giữa Nga và Ukraine:
Càng gần ngày tuyên thệ nhậm chức của ông Trump, cuộc chiến của Nga xâm lăng Ukraine càng thêm sôi động, nóng bỏng. Chính quyền Biden sắp ra đi, và các chính phủ Anh và Pháp chấp thuận cho Ukraine sử dụng các loại vũ khí có thể đánh vào những mục tiêu ở sâu trong lãnh thổ Nga để trả đũa cho việc nước Nga sử dụng quân đội Bắc Triều Tiên đánh nhau với quân Ukraine trên chiến trường. Hiện nay nhóm lính Bắc Triều Tiên đang tập trung ở vùng Kursk trong nước Nga. Tổng thống Biden cũng gửi thêm mìn sử dụng ở mặt đất để giúp lực lượng Ukraine ngăn chặn bước tiến quân của Nga ở vùng miền Đông Ukraine. Đồng minh của Ukraine hy vọng có thể giúp Tổng Thống Volodymyr Zelensky được lợi thế khi phải bước vào bàn hội nghị thương lượng với Vladimir Putin. Phía Mạc Tư Khoa ngay lập tức phản ứng rất mạnh trước sự viện trợ vũ khí lớn lao cho Ukraine. Họ hăm dọa sẽ đưa đến Thế Chiến Thứ Ba, và sẽ tấn công thành phố Dnipro của Ukraine bằng hỏa tiễn nguyên tử.
Kể từ ngày 20 tháng Giêng năm nay, ông Trump sẽ phải kế thừa những diễn biến nóng bỏng, dữ dội của chiến cuộc hiện nay, và ông phải cố thực hiện cho được lời hứa như ông đã đưa ra trong lúc tranh cử là chấm dứt cuộc chiến nhanh chóng. Putin sẽ đón chào ông Trump với thái độ hoan hỉ, vì ông ta cho rằng chính quyền Biden là những kẻ hiếu chiến. Còn ông Zelensky thì bị áp lực của dân Ukraine sẽ phải chấp nhận kết quả thương lượng mà ông Trump sẽ làm. Điều ông Zelensky phải chọn lựa là Ukraine sẽ phải đồng ý nhượng phần lãnh thổ đã bị Nga thôn tính, hay Ukraine sẽ cương quyết chống lại kết quả thương lượng của ông Trump, Ukraine xoay qua nhờ sự giúp đỡ của Liên Âu, hy vọng những đồng minh này sẽ giúp ông. Trong chốn riêng tư, có vẻ như ông chấp nhận phải nhường lãnh thổ Crimea cho Nga. Song điều này là một thiệt thòi lớn cho người dân Ukraine.
Giới lãnh đạo Âu châu cũng chuẩn bị cho việc trở lại cầm quyền của ông Trump. Họ biết rằng ông Trump sẽ không cho họ có mặt trong kế hoạch chấm dứt chiến tranh của ông. Hiện nay các nước Âu châu đang tìm cách tạo sự đoàn kết để cùng nhau đối phó với cả ông Trump cũng như với Putin. Tương lai của Ukraine, và mối đe dọa từ Nga quan trọng hơn nhiều so với quan hệ với Hoa Thịnh Đốn. Nước Ba Lan, các nước trong vùng Baltic, và vùng Bắc Âu đều cảm thấy lo ngại họ sẽ bị Hoa Kỳ làm áp lực buộc Ukraine phải đầu hàng. Riêng ông Viktor Orban của nước Hung Gia Lợi thì lại xem đây là cơ hội để ông lấy điểm với cả ông Trump lẫn Putin khi ông tìm cách phá vỡ sự đoàn kết của các nước Âu châu. Những nhà lãnh đạo Âu châu ủng hộ Ukraine bây giờ thấu hiểu rằng việc ủng hộ chính quyền Ukraine ở Kyiv là một việc làm tốn kém, và họ sẽ còn phải chi phí thêm nhiều nữa.
Câu hỏi lớn đặt ra trong năm 2025 là: Liệu các nước Âu châu có còn tiếp tục sát cánh với Ukraine nếu như ông Trump cố ép buộc Ukraine phải chấp nhận giải pháp trái với với nguyện vọng của họ? Họ có suy nghĩ rộng sang đến việc họ sẽ phải giảm bớt việc ủng hộ ông Zelensky để có được quan hệ mậu dịch tốt với Hoa Kỳ dưới chính quyền Trump? Hay họ có dám nghĩ xa hơn đến việc tạo mối quan hệ mậu dịch tốt vối Trung quốc về lâu dài thay vì lệ thuộc vào quan hệ mậu dịch với Mỹ xuyên Đại Tây Dương?
Tính ra cũng có tới tám thập niên qua đi, bây giờ Hoa Kỳ mới phải lâm vào tình thế rất khó tiên đoán được. Ông Trump vẫn là nhân vật chính đưa ra quyết định về sách lược ngoại giao, và bản thân ông lại bốc đồng, thay đổi liên tục, giống như nhiệt kế. Ngoài ra, các nhà lãnh đạo và người ra thảo sách lược ngoại giao trên thế giới hết sức lo ngại vì kinh nghiệm thay đổi chính sách ngoại giao của Mỹ dưới ba trào tổng thống gần đây làm cho họ nhức đầu, chấn thương không ít. Nước Mỹ liên tục thay đổi đường hướng, chủ đích trong chính sách ngoại giao. Từ Obama chuyển sang Trump, từ Trump chuyển sang Biden, và bây giờ từ Biden trở lại với Trump. Chỉ có một số ít kẻ dại khờ mới tin rằng họ có thể tiên đoán được Hoa Kỳ sẽ đóng vai trò như thế nào trên thế giới tính theo trường kỳ.
Trong khi chiến tranh diễn ra, có rất nhiều rủi ro, bất trắc, và tốn kém không lường được hết. Trong năm 2025, cuộc chiến tranh đang xảy ra ở Trung Đông và Ukraine có thể sắp đi đến kết thúc dưới trào ông Trump. Nhưng không có lý do vững chắc nào để người ta tin rằng những nước dính líu vào cuộc chiến sẽ chịu thỏa thuận về một tương lai lâu dài hạn, giải quyết được hết những bất đồng giữa họ với nhau. Những điều giải quyết, những thỏa ước lâu dài sau khi được ký sẽ mau chóng bị nổ tung, giống như khi hai cuộc chiến ở Ukraine và Trung Đông bùng nổ hết sức bất ngờ.
Nguyễn Minh Tâm dịch theo báo TIME ngày 27/1/2025
