Tấm chi phiếu đầu tiên có trong lịch sử nhân loại được viết từ hồi thế kỷ thứ 11, ở khu chợ của tỉnh Basra, bây giờ là nước Iraq. Tại khu chợ này, người lái buôn phát hành một tấm ngân phiếu “sakk” được xem như một chỉ thị ra lệnh cho ngân hàng của ông ta phải trả tiền lấy từ trương mục của ông ta.
Sau cả hàng ngàn năm được dùng rất phổ biến, bây giờ hình thức trả tiền bằng chi phiếu biến mất, không còn nữa. Kể thứ tháng Bảy vừa rồi, hệ thống cửa hàng Target tuyên bố sẽ không còn nhận chi phiếu. Đây là dấu hiệu cho thấy chi phiếu dùng để trả tiền sắp sửa bị đào thài, trở nên lỗi thời.Theo cuộc thăm dò của Ngân hàng Dự Trữ Liên Bang, trung bình mỗi tháng người Mỹ ký một tấm chi phiếu, hồi năm 2016, trung bình mỗi tháng ký 3 tấm chi phiếu. Năm 1995, năm có số chi phiếu lên cao nhất là 49.5 tỷ chi phiếu, nghĩa là mỗi tháng đàn ông, đàn bà, và trẻ nhỏ ở Hoa Kỳ đều ký khoảng 15 tấm chi phiếu.
Ông Scott Anchin, Phó Chủ tịch tổ chức Independent Community Bankers of America nhận xét rằng: “Tôi tin chắc rằng chúng ta đang đi dần đến một thế giới không còn chi phiếu nữa- hay còn gọi là “check zero”.”.
Đứng trên khía cạnh an toàn, đây là điều tốt. Chi phiếu thường không mấy an toàn khi dùng nó để gửi tiền. . Trên tấm chi phiếu có ghi số trương mục và số “routing number” của ngân hàng. Đây là những thông tin nhạy cảm, mà bọn tội phạm có thể sử dụng để lừa đảo. Chi phiếu có thể bị đánh cắp qua thư từ, và bị sửa đổi tên người được trả tiền, hay sửa số tiền được thanh toán.
Mặc dù có những nhược điểm như vậy, song chi phiếu vẫn tồn tại bởi vì rất nhiều người vẫn dùng chi phiếu cá nhân để trả tiền thuê nhà, tiền gas điện. Tuy nhiên, bây giờ nhiều chuyên gia nói cách thức trả tiền mới sẽ thay thế hoàn toàn việc trả tiền bằng chi phiếu.
Hình thức trả tiền mới nhất- lần đầu tiên được đưa vào sử dụng ở Hoa Kỳ từ thập niên 1970’s gọi là “instant payments”, hay thanh toán tức khắc, theo đó tiền từ một trương mục được chuyển sang một tương mục khác ngay tức thì. Khi dùng hình thức trả tiền Venmo, bạn tưởng rằng bạn chuyển tiền trực tiếp từ trương mục này sang trương mục khác. Thực ra không phải như vậy. Khoản tiền chi trả phải đi qua trương mục của Venmo, không đi trực tiếp sang trương mục kia, vì vậy phải mất một ít thời gian.
Hình thức “instant payments” – Trả tiền ngay tức khắc- diễn tiến như sau: Có nhiều loại trả tiền theo lối này như “wire transfers, checks, ACH- Tất cả đều đi qua một hệ thống gọi là “rail”, hay đường rầy chuyển tiền. Đường rail này thực ra là hệ thống làm nhiệm vụ chuyển số tiền của bạn từ một nơi này đến nơi khác. Hãy tưởng tượng bạn đang để một đống tiền mặt trong va li đựng tiền. Bạn có thể di chuyển số tiền trong vali đó bằng xe hơi, bằng xe lửa, hay máy bay, những phương pháp di chuyển tiền đó giống như hệ thống đường “rail.” chuyển vận tiền của bạn. “Instant payment” là một hình thức đường rail chuyển tiền kiểu mới, song nó vẫn cần có sự giao tiếp trực diện của người chuyển tiền với người tiêu thụ bên kia. Theo Bridget Hall của tổ chức ACI Worldwide, một vài hình thức trả tiền như “Zelle” chẳng hạn đã sử dụng hệ thống đường rail instant payment. Tổ chức ACI World wide làm những dụng cụ điện toán phần mềm để các định chế tài chánh trên trên thế giới, và các công ty lớn sử dụng.
Cách đây một năm, Ngân Hàng Dự Trữ Liên bang đưa chương trình “FedNow”, là một hình thức Instant payment cho phép mọi người trả tiền cho nhau sau khi đã ghi tên vào một định chế tài chánh. Một hệ thống trả tiền kiểu khác tên là RTP, hay Real Time Payment được tổ chức The Clearing House sử dụng từ năm 2017. Đây là một hệ thống trả tiền hoàn toàn của tư nhân.
Hình thức thanh toán trả tiền tức khắc- gọi chung là Instant payments- có nhiều loại khác nhau đang hiện diện trên thương trường như chuyển tiền bằng điện thư- wire transfers-, chuyển tiền qua hệ thống ACH, tức là chuyển tiền từ ngân hàng đi ra theo hình thức điện tử- và hình thức dùng thẻ “debit card” rút tiền thẳng từ trương mục ngân hàng. Nghiệp vụ chuyển tiền theo những hình thức này có thể xảy ra bất cứ lúc nào, bất kể ngày giờ, và không tốn tiền lệ phí. Tuy nhiên, theo tổ chức ACI Worldwide, trong suốt cả năm 2023, hình thức thanh toán tiền tức khắc chỉ chiếm 1.5% tổng số tiền thanh toan, tức là khoảng 3.5 tỷ đô la giao dịch. Các chuyên gia tiên đoán số tiền giao dịch trên đây sẽ tăng lên đến 14 tỷ đô la vào năm 2028.
Hình thức trả tiền tức khắc được dùng rất phổ biến ở nhiều nơi trên thế giới. Tại Ấn độ. Hình thức trả tiền tức khắc Real Time Payment bắt đầu được sử dụng từ năm 2010, và bây giờ đã chiếm tới 84% tất cả các dịch vụ chuyển tiền điện tử. Nhưng hai hình thức trả tiền tức khắc ở Hoa Kỳ như FedNow và RTP dùng ở Hoa Kỳ hiện nay vẫn còn tương đối mới. Phải mất khá lâu hình thức Real Time Payment mới được chấp nhận ở Hoa Kỳ vì có sự can dự của những hệ thống trung gian như PayPal. Theo ông Hall những hệ thống trung gian này làm cho người sử dụng chúng có cảm tưởng như họ trả tiền khác ngay tức thì.
Có những tiện lợi rất lớn khi sử dụng hình thức trả tiền tức khắc. Ví dụ bạn phải gửi tiền trả tiền ăn trưa cho con em ở nhà trường, nếu dùng thẻ tín dụng -credit card- sẽ phải mất một hai hai ngày mới thanh toán xong. Nếu trả bằng chi phiếu cá nhân thời gian thanh toán còn lâu hơn nữa. Tốc lực thanh toán tiền của instant payment là yếu tố rất quan trọng. Thay vì phải mất thời gian chờ đợi nếu trả bằng thẻ tín dụng hay chi phiếu, lúc đó không còn tiền trong trương mục. Công ty cung cấp điện cần phải có tiền ngay trong trương mục nếu họ được người sử dụng điện thanh toán bằng instant payment.
Ông Hall nhận xét rằng: “Nếu chúng ta tìm hiểu kỹ các phương pháp thanh toán tiền hiện đang được sử dụng, chúng ta thấy có nhiều kiểu thanh toán không tốt, hay không đủ nhanh chi1ng d8u1ng như ý muốn.”
Nguyễn Minh Tâm dịch theo báo TIME