Chiến thắng của Phó Tổng thống Lai Ching-te có thể thử thách những nỗ lực gần đây của Bắc Kinh và Washington nhằm hàn gắn mối quan hệ đã xuống mức thấp nhất trong nhiều thập niên.
Cử tri ở Đài Loan vào thứ Bảy bầu Phó Tổng thống Lai Ching-te làm tổng thống kế nhiệm, bất chấp cảnh báo từ Bắc Kinh không ủng hộ ứng cử viên bị họ cáo buộc là kẻ “ly khai” và “gây rối.”
Cuộc bầu cử vốn được Trung Quốc mô tả là “sự lựa chọn giữa chiến tranh và hòa bình” có thể thử thách những nỗ lực gần đây của Bắc Kinh và Washington nhằm hàn gắn mối quan hệ mà trong những năm gần đây đã rơi xuống điểm thấp nhất. Tình trạng của Đài Loan, một trong những nền dân chủ mạnh nhất ở châu Á, là một trong những vấn đề nhạy cảm nhất giữa hai siêu cường quốc, và giờ đây trọng tâm sẽ chuyển sang bất kỳ hành động phô trương vũ lực tiềm năng nào từ Bắc Kinh để đáp trả.
Trung Quốc tuyên bố Đài Loan là lãnh thổ của mình và không loại trừ việc sử dụng vũ lực chống lại hòn đảo này, trong khi Mỹ là quốc gia ủng hộ Đài Loan quan trọng nhất. Phần lớn trong số 23 triệu dân Đài Loan ủng hộ việc duy trì hiện trạng, không chính thức tuyên bố độc lập cũng như không trở thành một phần của Trung Quốc.
Chiến thắng của Lai kéo dài 8 năm cầm quyền của Đảng Dân chủ Tiến bộ (DPP), vốn được coi là kém thân thiện nhất với Bắc Kinh. Quan hệ giữa Đài Loan và Trung Quốc đã xấu đi dưới thời Tổng thống Thái Anh Văn, người được bầu lần đầu vào năm 2016 và chỉ được giới hạn trong hai nhiệm kỳ.
Cử tri ở Đài Loan, đặc biệt là những người trẻ tuổi, không chỉ quan tâm đến chính sách của Trung Quốc mà còn quan tâm đến các vấn đề kinh tế như thất nghiệp, chi phí nhà ở và bất bình đẳng thu nhập.
Lai đã giành chiến thắng với 40% phiếu, so với 33% phiếu dành cho Hou Yu-ih của đảng đối lập chính, Quốc dân đảng, và 26% của Ko Wen-je, người sáng lập Đảng Nhân dân Đài Loan theo chủ nghĩa dân túy. Hou và Ko, cả hai đều ủng hộ mối quan hệ chặt chẽ hơn với Bắc Kinh, đã lập luận rằng chính sách của DPP đối với Trung Quốc quá đối đầu.
Đây là lần đầu tiên trong gần 30 năm Đài Loan theo chế độ dân chủ, cùng một đảng chính trị giành được ba nhiệm kỳ liên tiếp. Nhưng DPP đã mất quyền kiểm soát cơ quan lập pháp, điều mà các chuyên gia cho rằng có thể hạn chế các lựa chọn chính sách của ông Lai.
Tại cuộc họp báo sau chiến thắng hôm thứ Bảy, Lai cho biết ông sẽ tiếp tục các hoạt động đối ngoại và quốc phòng phù hợp với chính sách của bà Thái. Trung Quốc đã cắt đứt đối thoại trực tiếp với Đài Loan sau khi Đài Loan đắc cử vào năm 2016 và cũng từ chối lời đề nghị đàm phán với Lai.
Lai, 64 tuổi, người sẽ nhậm chức trong 4 năm bắt đầu từ ngày 20 tháng 5, cho biết ông hy vọng Trung Quốc sẽ “hiểu rằng chỉ có hòa bình mới mang lại lợi ích cho cả hai bên eo biển. Ngoài ra, hòa bình và ổn định toàn cầu phụ thuộc vào hòa bình ở eo biển Đài Loan. Chúng tôi hy vọng rằng Trung Quốc hiểu được tình hình vì Trung Quốc cũng có trách nhiệm”.
Sau cuộc bầu cử hôm thứ Bảy, Văn phòng các vấn đề Đài Loan của Trung Quốc cho biết Đài Loan là một phần của Trung Quốc và cuộc bầu cử không thể “ngăn chặn xu hướng chung rằng đất mẹ cuối cùng sẽ được thống nhất”.
Trước đó, họ đã cảnh báo cử tri Đài Loan không nên ủng hộ Lai, mô tả ông là một “người ủng hộ nền độc lập cứng đầu của Đài Loan”, người nếu đắc cử sẽ thúc đẩy các hoạt động ly khai và “tạo ra tình huống nguy hiểm” ở eo biển Đài Loan.
Chiến thắng của Lai đã được hoan nghênh ở Mỹ, điều mà Ngoại trưởng Antony Blinken nói là “cam kết duy trì hòa bình và ổn định xuyên eo biển” trong một tuyên bố chúc mừng Lai.
Nhóm Quốc hội Đài Loan cho biết họ mong muốn được làm việc với Lai và “đối mặt với các mối đe dọa ngày càng gia tăng đối với nền dân chủ và an ninh của Đài Loan, điều bắt buộc là Hoa Kỳ phải kiên định ủng hộ người dân Đài Loan và cam kết chung của chúng ta đối với các giá trị dân chủ.”
Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson cho biết trong một bài đăng trên X rằng ông sẽ yêu cầu chủ tịch các ủy ban liên quan của Hạ viện dẫn đầu một phái đoàn đến Đài Loan sau lễ nhậm chức của Lai vào tháng 5.
Tổng thống Joe Biden hôm thứ Bảy cho biết Hoa Kỳ – vốn công nhận Bắc Kinh là chính phủ hợp pháp duy nhất của Trung Quốc nhưng vẫn duy trì quan hệ không chính thức với Đài Loan theo chính sách “Một Trung Quốc” lâu đời – không ủng hộ sự độc lập của Đài Loan.
Tuần này Nhà Trắng cho biết sau cuộc bầu cử, Mỹ sẽ cử một phái đoàn không chính thức đến Đài Loan, điều mà một quan chức cấp cao của chính quyền Biden cho biết là một nỗ lực nhằm kiểm soát căng thẳng và ngăn chặn xung đột vô ý.
Câu hỏi bây giờ là Trung Quốc sẽ phản ứng như thế nào. Bắc Kinh trước đây đã bắn tên lửa và tổ chức các cuộc tập trận quân sự để đáp lại những diễn biến ở Đài Loan mà họ không thích, và chiến thắng của Lai có thể mang đến một màn phô trương sức mạnh khác.
Chính phủ Đài Loan đã cáo buộc Trung Quốc cố gắng can thiệp vào cuộc bầu cử thông qua áp lực quân sự và kinh tế cũng như các chiến dịch thông tin sai lệch, trong khi Trung Quốc cáo buộc họ “thổi phồng mối đe dọa từ đại lục” để giành được sự ủng hộ của cử tri.
Craig Singleton, một thành viên cấp cao về Trung Quốc tại Tổ chức Quốc phòng Dân chủ phi đảng phái, cho biết, nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình “khó có thể chấp nhận thất bại này một cách nhẹ nhàng”.
“Có lẽ sẽ không mất nhiều thời gian để Bắc Kinh bày tỏ sự tức giận về kết quả này và phản ứng của họ có thể nhanh chóng và nghiêm khắc,” ông nói trong các bình luận gửi qua email, với các hành động có thể bao gồm tập trận quân sự, hạn chế thương mại mới đối với các công ty Đài Loan và tăng cường các biện pháp trừng phạt, tiến hành các cuộc tấn công mạng vào cơ sở hạ tầng của Đài Loan.
Nhưng trong khi Trung Quốc có thể muốn “trừng phạt” Đài Loan, họ cũng ngần ngại khiêu khích Lai hoặc Washington, Daniel Russel, phó chủ tịch an ninh quốc tế và ngoại giao tại Viện Chính sách Xã hội Châu Á ở New York, cho biết.
“Tập Cận Bình đã đầu tư nỗ lực và uy tín đáng kể vào việc giảm bớt căng thẳng với phương Tây, vừa để hạ thấp vị thế của Trung Quốc trong năm bầu cử ở Mỹ vừa để tạo không gian để giải quyết vô số vấn đề trong nước,” ông nói trong bình luận gửi qua email.
Các cử tri đến bỏ phiếu trong cuộc bầu cử hôm thứ Bảy, với tỷ lệ cử tri đi bỏ phiếu lên tới hơn 70%, nói rằng mối quan hệ của Đài Loan với Trung Quốc là một trong những vấn đề mà họ quan tâm nhất.
Ryan Lu, 32 tuổi đến từ Đài Bắc, cho biết vấn đề quan trọng nhất đối với nhà lãnh đạo tiếp theo là “bảo đảm hòa bình”.
“Những vấn đề nhạy cảm này là điều tôi quan tâm nhất”, ông nói, đề cập đến khả năng xảy ra xung đột với Trung Quốc. “Tôi biết cơ hội là rất nhỏ nhưng một lần nữa, ai thực sự biết được – giống như cuộc chiến Ukraine-Nga, ai có thể nghĩ rằng nó thực sự sẽ như thế này?”
Bắc Kinh cho biết họ chỉ sẵn sàng tổ chức đàm phán nếu cả hai bên đồng ý rằng Đài Loan là một phần của Trung Quốc, một chính sách được quan chức cấp cao Trung Quốc Lưu Kiến Siêu nhắc lại trong chuyến thăm Mỹ tuần này và là một chính sách mà DPP nói rằng họ không thể chấp nhận.
Sau chiến thắng của Lai vào thứ Bảy, Nachman nói trên X rằng “không phải về việc Lai giành được trái tim và tâm trí của những cử tri còn do dự” mà nói nhiều hơn về sự thất bại của phe đối lập Quốc Dân Đảng và các đảng TPP vào cuối năm ngoái trong việc “phối hợp một vé chung,” tạo ra một cuộc đua ba chiều “làm cho chiến thắng của Lai trở nên dễ dàng hơn rất nhiều”.
Ông nói thêm rằng nếu hai đảng đối lập tranh cử bằng vé tổng hợp, “tôi không nghĩ Lai sẽ thắng”.
Với việc Lai đắc cử, “chúng ta có thể thấy mức độ đe dọa tương tự như chúng ta thấy từ Trung Quốc, nhưng mối đe dọa không đồng nghĩa với xung đột,” Nachman nói và lưu ý rằng cả Trung Quốc lẫn Đài Loan đều không muốn tham chiến.
Mỹ và Trung Quốc, hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, đã tăng cường tương tác kể từ cuộc gặp vào tháng 11 ở California giữa Biden và Tập, cuộc gặp đầu tiên sau một năm.
Tuần này, dường như là một phần nỗ lực nhằm bảo vệ những lợi ích mong manh trong mối quan hệ của họ khỏi căng thẳng liên quan đến cuộc bầu cử ở Đài Loan, Mỹ và Trung Quốc đã nối lại các cuộc đàm phán quân sự vốn đã bị đóng băng từ lâu ở Washington, trong khi Bộ trưởng Thương mại Gina Raimondo đã có cuộc gọi với người Trung Quốc. người đồng cấp, Wang Wentao.
Blinken cũng đã gặp Liu, quan chức cấp cao của Trung Quốc, vào thứ Sáu. Bộ Ngoại giao cho biết Blinken nhắc lại tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình và ổn định ở eo biển Đài Loan, đồng thời cả hai bên “công nhận tầm quan trọng của việc tiếp tục duy trì các kênh liên lạc mở”.
Việt Linh (Theo Asia Times)