Tòa án tối cao của Liên Hợp Quốc hôm thứ Sáu cho biết họ có thẩm quyền phán quyết đối với yêu cầu của Ukraine về tuyên bố rằng Kiev không chịu trách nhiệm về tội diệt chủng, trong các vụ kiện của Ukraine chống lại Nga.
Hai nước đã nhiều lần cáo buộc nhau phạm tội diệt chủng. Ukraine đã đệ đơn kiện lên Tòa án Công lý Quốc tế chỉ vài ngày sau cuộc xâm lược vào tháng 2 năm 2022 của Nga, cáo buộc rằng Moscow đã sử dụng những tuyên bố bịa đặt về tội diệt chủng để biện minh cho cuộc tấn công của mình, gây ra cuộc xung đột lớn nhất ở châu Âu kể từ Thế chiến thứ hai.
Nhưng tòa án cho biết họ không thể ra phán quyết về vấn đề đó. Thay vào đó, nó sẽ quyết định liệu Ukraine có vi phạm công ước hay không – như Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố để biện minh cho cuộc xâm lược. Quyết định cuối cùng có tính ràng buộc về mặt pháp lý có thể vẫn còn nhiều năm nữa mới có.
“Trong trường hợp hiện tại, ngay cả khi Liên bang Nga đã cáo buộc một cách thiếu thiện chí rằng Ukraine đã phạm tội diệt chủng và thực hiện một số biện pháp chống lại nước này với lý do như vậy, như bị đơn (Ukraine) cho rằng, thì bản thân điều này sẽ không cấu thành sự vi phạm nghĩa vụ” theo công ước diệt chủng, Chủ tịch tòa án Joan E. Donoghue cho biết.
Tòa án cho biết họ không có thẩm quyền phán quyết liệu cuộc xâm lược của Nga có vi phạm công ước diệt chủng năm 1948 hay không và liệu việc Moscow công nhận hai nước cộng hòa ly khai ở miền đông Ukraine có vi phạm công ước hay không.
Bất chấp những thất bại đó, Ukraine ca ngợi phán quyết này là một chiến thắng sẽ cho phép vụ kiện tiếp tục.
Anton Korynevych, trưởng nhóm pháp lý của Ukraine, nói với các phóng viên: “Điều quan trọng là tòa án sẽ quyết định về vấn đề Ukraine không phải chịu trách nhiệm về một số vụ diệt chủng huyền thoại mà Liên bang Nga đã cáo buộc sai lầm rằng Ukraine đã phạm phải”.
Ông cũng hoan nghênh thực tế là lệnh sơ bộ của tòa án yêu cầu Nga ngay lập tức dừng cuộc xâm lược vẫn được giữ nguyên – mặc dù Moscow đã coi thường lệnh đó.
Melanie O’Brien, chủ tịch Hiệp hội học giả diệt chủng quốc tế nói rằng tòa án “đã quyết định rằng họ không thể xét xử việc Nga sử dụng vũ lực – tức là xâm lược Ukraine – bởi vì mặc dù việc sử dụng vũ lực này vũ lực có thể vi phạm luật pháp quốc tế, trong đó cấm sử dụng vũ lực ngoại trừ để tự vệ hoặc theo một hoạt động do Liên hợp quốc ủy quyền, đó không phải là một quy tắc tồn tại theo Công ước diệt chủng.”
Bà cho biết quyết định này có thể có nghĩa là “Ukraine có thể đưa một vụ kiện khác ra trước ICJ, lần này theo Hiến chương Liên hợp quốc, cấm các quốc gia sử dụng vũ lực trái pháp luật chống lại các quốc gia khác”.
Moscow năm ngoái đã lập luận rằng tòa án nên hủy bỏ vụ kiện thậm chí trước khi xem xét giá trị của những tuyên bố của Kiev, nhưng hội đồng gồm 16 thẩm phán giờ đây sẽ tiếp tục tiến hành.
Tại các phiên điều trần vào tháng 9, lãnh đạo nhóm pháp lý của Moscow, Gennady Kuzmin, đã gọi vụ kiện của Ukraine là “thiếu sót một cách vô vọng và trái ngược với luật pháp lâu đời của tòa án này”.
Một thành viên trong nhóm pháp lý của Moscow, Sienho Yee, nói với các thẩm phán vào tháng 9 rằng Nga đã không sử dụng công ước diệt chủng để biện minh cho các hành động quân sự của mình ở Ukraine, nói rằng chúng “dựa trên quyền tự quyết và quyền tự vệ vốn có của họ”.
Tại các phiên điều trần tương tự, Ukraine khẳng định tòa án có thẩm quyền xét xử và chỉ trích Moscow vì đã công khai coi thường lệnh tạm thời của tòa án nhằm ngăn chặn cuộc xâm lược của nước này.
Tòa án đã ra lệnh cho Nga ngừng các hoạt động quân sự ở Ukraine trong khi các thủ tục pháp lý được tiến hành trong những tuần đầu của cuộc chiến, vào tháng 3 năm 2022.
Các thẩm phán đã khiển trách Nga vì hành động xâm lược của nước này khi họ ra phán quyết hôm thứ Tư trong một vụ kiện khác giữa hai nước liên quan đến các cuộc tấn công ở miền đông Ukraine kể từ năm 2014 và sự phân biệt đối xử ở Crimea bị sáp nhập.
Trường hợp của Ukraine dựa trên Công ước diệt chủng năm 1948 mà cả Kiev và Moscow đều đã phê chuẩn. Công ước bao gồm một điều khoản mà các quốc gia có tranh chấp dựa trên các điều khoản của nó có thể đưa vấn đề ra tòa án thế giới. Nga phủ nhận có tranh chấp, quan điểm mà Ukraine bác bỏ.
Công ước và tòa án có trụ sở tại Hague đã bị giám sát chặt chẽ trong những tuần gần đây khi Nam Phi đệ đơn kiện cáo buộc Israel tội diệt chủng trong chiến dịch quân sự tàn khốc ở Gaza sau vụ tấn công của Hamas ngày 7 tháng 10.
Trong phán quyết sơ bộ không đề cập đến nội dung vụ kiện của Nam Phi, tòa án tuần trước đã ra lệnh cho Israel làm tất cả những gì có thể để ngăn chặn cái chết, sự tàn phá và bất kỳ hành động diệt chủng nào ở Gaza.
Việt Linh (Theo Euro News)